Trong rất nhiều truyện cổ dân gian Việt Nam, cũng như truyện cổ của nhiều quốc gia khác trên thế giới, có một niềm tin vững chắc rằng mỗi người chúng ta đều có một kiếp sau ở tương lai. Không chỉ riêng với Phật giáo dân gian, hầu hết (và có thể là tất cả) các tôn giáo khác, đều tin rằng có một kiếp sau, hay một đời sau. Chuyện kiếp sau này cần được phân tích minh bạch, để không rơi vào một niềm tin nhầm lẫn.

Bài này sẽ viết trong tinh thần đối chiếu Kinh Pháp Cú với Thiền Tông. Để nói lên một phương pháp của Thiền rằng, trong khi thiền tập, hễ tin Phật hay nghi Phật đều sẽ hỏng, đều rơi vào bất thiện pháp, sẽ không thấy được pháp Vô Vi. Muốn vào đạo Phật, trước tiên phải tin và phải quy y Phật, Pháp, và Tăng. Người tu theo lời Phật dạy phải tin vào Tứ Thánh Đế, tức là Khổ, Tập, Diệt, Đạo. Trong khi tu tập, người tu phải thành tựu tín, giới, văn, thí, huệ mới có thể đoạn trừ bất thiện pháp. Như vậy, người không có lòng tin chắc thật vào Đức Phật sẽ không đi được con đường dài như thế để thành tựu giải thoát.

Trong khi học Phật, chúng ta thường đọc thấy ba pháp ấn là vô thường, khổ, và vô ngã. Đôi khi, chúng ta đọc thấy trong kinh nói về bốn pháp ấn là vô thường, khổ, vô ngã và Niết Bàn. Tùy theo dị biệt bộ phái, mỗi vị thầy ưa nói cách này hay cách kia. Thực tế, nói cách nào cũng đúng, cũng phù hợp kinh điển. Trong khi đó, theo cách nhìn của Thiền tông Việt Nam, tất cả các pháp tự thân đã là tịch diệt, bời vì lìa phiền não thì không có bồ đề, lìa sanh tử thì không có Niết bàn. Cũng như sóng không lìa nước, và ảnh không lìa gương. Do vậy, Thiền tông nêu lên ý chỉ là phải nhìn thấy để sống với pháp tánh, với Niết bàn tự tâm.

Trong nhiều kinh, Đức Phật khi giải thích về vô thường đã hỏi rằng có phải mắt và cái được thấy là vô thường hay không, rồi hỏi có phải tai và cái được nghe là vô thường hay không, và rồi vân vân. Như thế, đối với nhiều người tu, quán sát nơi con mắt sẽ là bước đầu để học đạo giải thoát. Tuy nhiên, đối với Thiền Tông Việt Nam, có một số vị thầy dạy rằng hãy nhìn như một người mù nhìn, và hãy nghe như một người điếc nghe. Lời dạy về con đường giải thoát này là như thế nào?

Khi chúng ta nói rằng nhiều người Việt Nam đã học đạo từ khi nằm nôi, chỉ là một hình ảnh cho thấy Phật giáo đã gắn bó với lịch sử dân tộc Việt Nam từ nhiểu ngàn năm. Nhiều lời dạy trong Kinh Phật đã ăn sâu vào trong chính sử, và cả huyền sử của dân tộc Việt.

Khi đọc Thiền sử Trung Hoa và Việt Nam, chúng ta thường gặp một số vị sư truyền dạy, hay trả lời bằng những cách không dùng lời nói. Người ta thường gọi đó là vô ngôn, là không sử dụng ngôn ngữ. Chữ này có lẽ không thích nghi, vì chữ vô ngôn có khi chỉ là sự im lặng, khi không muốn nói. Có lẽ, chữ thích hợp nên là cái biết xa lìa khái niệm không thể mô tả bằng ngôn ngữ được.

Ngày xưa, tại một ngôi làng không xa tu viện Veluvana, có một người đồ tể bán thịt heo rất tàn nhẫn, tên là Cunda. Cunda đã làm nghề bán thịt heo trong hơn 55 năm. Trong suốt thời gian đó, Cunda không làm một việc công đức nào. Trước khi chết, ông đau đớn đến mức rên rỉ và kêu ré lên, và liên tục chuyển động, bò bằng tay và đầu gối như một con heo trong suốt bảy ngày. Trên thực tế, ngay cả trước khi chết, ông đã đau khổ như thể đang ở trong địa ngục Niraya. Vào ngày thứ bảy, người đồ tể chết và tái sinh trong địa ngục As Tỳ. Do đó, kẻ làm điều ác luôn phải chịu đau khổ vì những việc ác mà mình đã làm. Cunda đã đau khổ ở thế giới này cũng như ở thế giới bên kia.

Một lần nọ, Đức Phật đang trú tại tu viện Veluvana ở Rajagaha khi vua cha của ngài là Vua Suddhodana nhiều lần phái sứ giả đến gặp Đức Phật để thỉnh Phật đến thăm thành phố Kapilavatthu. Do vậy, Đức Phật đã thực hiện chuyến đi cùng với hai mươi ngàn vị A-la-hán. Khi đến Kapilavatthu, Đức Phật đã kể truyện bản sanh Vessantara Jataka cho hội chúng họ hàng của ngài. Vào ngày thứ hai, ngài vào thành phố, nơi ngài đọc bài kệ bắt đầu bằng "Người ta nên đứng dậy và không nên mất chánh niệm..." thì thân phụ của ngài đắc Quả Tu Đà Hoàn.

Upatissa và Kolita là hai thanh niên đến từ Upatissa và Kolita, hai ngôi làng gần Rajagaha. Một hôm, hai người nhận ra sự vô thường của cuộc đời, nên họ quyết định tìm đường giải thoát. Đầu tiên, họ đến gặp Sanjaya, một người chuyên khổ hạnh du hành ở Rajagaha, nhưng họ không hài lòng với lời dạy của vị này. Nên họ lại đi tìm giáo pháp chân chính. Hai thanh niên hẹn nhau rằng, ai tìm thấy giáo pháp chân chính thì nên thông báo cho người kia.

Một lần, hai vị Đại đệ tử, Tôn giả Sariputta và Tôn giả Maha Moggallana, đi từ Savatthi đến Rajagaha. Ở đó, người dân Rajagaha đã mời họ, cùng với một ngàn tín đồ của họ, đến dùng bữa sáng. Vào dịp đó, có người đã cúng dường một mảnh vải, trị giá một trăm ngàn, cho những người tổ chức buổi lễ bố thí. Tấm vải sẽ được cúng cho một trong những vị trưởng lão. Vì hai vị Đại đệ tử chỉ thỉnh thoảng đến Rajagaha, nên tấm vải đã được cúng cho Devadatta, vị sư thường trú tại Rajagaha.