Xưa, chùa toạ lạc giữa một vùng đất bằng phẳng màu mỡ phì nhiêu như ruộng đồng gần sát chân đồi Trại Thuỷ mà bên trên có ngôi danh lam Hải Đức - Phật Học Viện Trung Phần, con đường đất dẫn vào từ dưới chân cổng Linh Phong Cổ Tự ngoài Quốc lộ (đường 23/10) rộng thênh thang và vắng hoe yên tĩnh. Nay, chùa nằm lọt thỏm trong vòng vây mấy lớp của nhà cửa san sát, đường vào lát bê- tông được mang tên "Hải Đức" - ngôi chùa đã đi vào lịch sử và văn học nước nhà - ngoằng ngoèo chật chội, uốn éo ồn ào... Chùa do Tổ Ấn Ngân, hiệu Tín Thành, tự Tổ Diệm, thuộc Thiền phái Lâm Tế đời thứ 39, dòng kệ Minh Hải-Pháp Bảo (chùa Chúc Thánh - Quảng Nam) khai sơn kiến lập vào năm 1956.

Sáng nay, sau lễ Khánh vía Bồ tát Quán Thế Âm một ngày, tôi thuận duyên tìm vào ngôi Ni tự Phổ Tế qua con đường xưa kia Me mình thường ra vào lui tới. Trước là để lễ Phật, sau là được yết kiến thỉnh an Ni trưởng trụ trì, rồi tôi mới xin phép dạo quanh khuôn viên chùa để vãng cảnh, ghi hình, không thu thập thông sử liệu. Chiếc cổng xưa mang tên chùa vẫn còn nằm sát bên Hương lộ Ngọc Hiệp, nhưng muốn vào đến chùa phải đi khoảng 400m-500m nữa, chạy xe qua những bãi đất hoang trống đầy xà-bần và rác rến nham nhở ngổn ngang, đến cuối con đường bê-tông là thấy Ni Tự. "Sư Cô Huệ Hải" mà những năm xưa Me Tâm Tấn của tôi thường nhắc đến với lòng tôn quý và biết ơn, nay đã là Sư Bà đang thượng thọ 86 tuổi, vẫn còn minh mẫn khoẻ khoắn.

Chùa Tân Chánh toạ lạc trên diện tích khoảng 3.300m2 thuộc tổ 3 thôn Phú Lộc Đông, Thị trấn Diên Khánh, huyện Diên Khánh. Ngày xửa xưa xa xăm mịt mờ, chùa nằm giữa đồng không mông quạnh quanh năm leo lét những ngọn đèn dầu, ngày nay đã bị bao bọc chung quanh bởi nhà cửa san sát của khu dân cư đông đúc và những con lộ bê-tông lớn nhỏ cắt chía thành hẻm trái ngách phải, nhưng vẫn giữ được một không gian thanh tịnh yên tĩnh của chốn tu hành hoằng pháp.

Thông Mẫn tăng nhân dựng đạo tràng Thiền môn Quảng Đức thật nghiêm trang Quê người chẳng ngại gian lao khó Đất khách không màng khổ cực nan Một dạ tu hành xây phước nghiệp Năm châu rảo bước nối tông phong Bảy mươi tuổi chẳng mừng sinh nhật Phật tử Tăng Ni chúc thọ trường..!

Chùa có lịch sử lâu đời nhờ căn cứ vào 4 sắc phong do Vua ban cho chùa-đình của làng còn lưu giữ được từ đời Tự Đức, Đồng Khánh, Thành Thái và Duy Tân. Nhưng qua bao năm tháng đất nước điêu linh, chiến tranh loạn lạc, người Pháp phá chùa huỷ đình để lập đồn lập bót, chùa làng nhỏ bé đơn sơ có tên Linh Sơn phải di dời nhiều lần cho đến khi được tái tạo trên một ngọn đồi cao thoai thoải có hình dạng như mai rùa nổi lên giữa tứ bề là ruộng đồng mênh mông yên ắng. Các bản sắc phong quý giá này đã được nhà chùa bàn giao cho cơ quan Bảo tồn Văn hoá tiếp nhận quản lý, rồi được giao lại cho bên Đình gìn giữ nghiêm mật trong tủ két, chỉ mang ra khi làng có tổ chức lễ lạt hội hè…

Chùa toạ lạc tại thôn Phú Bình 2, xã Cam Tân, huyện Cam Lâm, tỉnh Khánh Hoà. Khai sơn lập tự là Tổ Từ Ân (1886-1967), huý Đồng Trí, tự Thông Huệ. Ngài vốn là đệ tử thế phát quy y, xuất gia học đạo nơi Hoà thượng Thích Quảng Đức tại chùa Sắc tứ Thiên Ân ở thôn Phước Thuận, xã Ninh Đông, huyện Ninh Hoà vào năm Ngài 40 tuổi (Ất Sửu 1925). Năm Quý Mùi 1943, Ngài được Bổn sư cho phép vân du hành đạo, từ Ninh Hoà vào đến vùng đất Phú Bình – Bầu Đầm thuộc xã Suối Tân, tổng Hiệp Cát, huyện Vĩnh Xương (nay là xã Cam Tân, huyện Cam Lâm) thì dừng chân nghỉ ngơi. Chính trong thời gian này, nhân duyên đưa đẩy cho Ngài gặp gia đình kính tín Tam Bảo là ông Trần Đình Mộng và bà Nguyễn Thị Hoà cùng các con thỉnh Ngài về tư gia cầu pháp, xin quy y thọ giới toàn gia, đồng thời phát tâm cúng dường 4 sào ruộng, cùng 1 mẫu 4 đất thổ phát nguyện xây cất chùa.

Chùa Hoa Tiên toạ lạc tại khóm Phan Bội Châu, Thị trấn Diên Khánh, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hoà, vốn là Quan Thánh Tự, tương truyền do quan Tuần Vũ đầu Tỉnh kiến lập vào năm Gia Long thứ 10 (1811), đã qua hơn 200 tuổi đời rồi! Ban đầu, chùa thờ Quan Thánh Đế Quân. Đến năm Minh Mạng thứ 3 (1822), chùa được quan giao cho làng quản lý thờ tự. Từ năm 1924 đến 1945 dưới triều Bảo Đại, hưởng ứng phong trào chấn hưng Phật giáo, làng đã đổi chùa thờ Thánh sang thờ Phật. Tượng Phật được thỉnh an vị tại gian giữa, tượng Quan Thánh sang gian thờ bên trái, gian bên phải thờ Thánh mẫu Thiên Y A Na.

Trong 3 năm qua, nhiều người hiếu kỳ đã đến viếng Chùa lễ Phật là vì nghe được nguồn tin pho tượng sáp của vị trụ trì mang về từ Thái Lan vào năm 2019 đã tự nhiên mọc thêm râu, tóc, móng tay, lại thêm đôi mắt của tượng sáp có lúc như mắt thật, động đậy, đảo ngang liếc dọc… Tôi chỉ nghe và thấy sao thì thuật lại vậy, chứ không dám bình luận gì ở đây, vì mọi chuyện muốn rõ thực hư, giả thật đều phải trải qua kiểm chứng theo khoa học, chứ không chỉ truyền khẩu một chiều nghiêng về tâm linh huyền bí, nhất là tin lan truyền qua mạng bởi các Youtuber chuyên môn săn tin “độc lạ”.

Sáng 29-9 (15- 8 năm Quý Mão), chư tôn đức Tăng Ni cùng đông đảo Phật tử đã vân tập tại Chánh điện chùa Long Sơn để dự lễ Huý Nhật lần thứ 10 (2013-2023) đức Trưởng lão Hoà thượng Thích Chí Tín – trụ trì chùa Long Sơn và hiệp kỵ chư tôn Hoà thượng giáo phẩm, lãnh đạo GHPGVN tỉnh Khánh Hoà qua các thời kỳ.

Chùa Long Hòa, còn gọi là chùa Vinh Huề, tọa lạc tại thôn Vinh Huề, xã Vạn Phú, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa. Bao bọc chung quanh chùa là đồng ruộng bát ngát. Theo “Bảng công đức” bằng gỗ khắc ghi về cuộc Đại trùng tu chùa cách đây trên 100 năm, chùa được xây dựng vào năm Bính Thân, không rõ Tổ khai sơn, chỉ biết được các đời chư Tăng trụ trì. Tính đến nay, chùa đã được 5 lần trùng tu: Hoà thượng Thích Thiên Đường trùng tu lần thứ nhất vào năm 1844. Thượng tọa Thích Đồng Đăng trùng tu lần thứ 2 vào năm 1988. Hòa thượng Thích Thanh An từ bên Tổ đình Linh Sơn sang trùng tu lần thứ 3. Thượng tọa Thích Đồng Thạnh trùng tu lần thứ 4 vào năm 1993.